Verem önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır!

SDÜ Hastanesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanlığı Dr. Öğr. Üyesi Merve Erçelik, “Verem Eğitimi ve Farkındalık Haftası” ile ilgili olarak bir açıklama yaptı. Tüberküloz hastalığının solunum yoluyla bulaşan bir hastalık olduğunu söyleyen Dr. Öğr. Üyesi Merve Erçelik, hastaların bulaştırıcı oldukları dönemde cerrahi maske kullanması gerektiğinin önemini ifade etti.

 Dr. Öğr. Üyesi Merve Erçelik yaptığı açıklamada şunları dile getirdi;  “Tüberküloz (Verem), görülme sıklığı ve etkileri nedeniyle, küresel mücadele gerektiren önemli halk sağlığı sorunları arasında bulunmaktadır. Ülkemizde “Verem Eğitimi ve Farkındalık (Propaganda) Haftası” etkinlikleri 1947 yılından itibaren düzenlenmektedir. Her yıl, ocak ayının ilk pazar gününü izleyen hafta boyunca, verem hastalığı ve bu hastalıkla mücadele hakkında bilgilendirmeler yapılarak farkındalığımız arttırılmaya çalışılmaktadır. Tüberküloz hastalığı; en çok akciğerlerde görülmekle birlikte (%60-70) saç ve tırnak hariç tüm doku ve organları tutabilen bir enfeksiyon hastalığıdır. Hastalığın en sık görüldüğü diğer organ ve dokular; plevra, lenf bezleri, kemikler, böbrekler ve beyin zarıdır.

Tüberküloz hastalığı bakteriyel bir enfeksiyon hastalığıdır, etkeni Mycobacterium tuberculosis complex basilleridir. Tüberküloz hastalığının bulaşması basilin kaynağını oluşturan; hiç tedavi görmemiş veya düzenli tedavi olmamış, akciğer ve larinks(gırtlak) tüberkülozu olan hastalardır. Hastalık insanlardan öksürme, hapşırma ile ortama yayılan mikrobun solunum yolu ile alınması sonucu bulaşır. Tüberküloz hastasıyla aynı ortamda bulunma süresi, ortamın büyüklüğü ve havalanma düzeyi basilin bulaşmasında önemli faktörlerdendir. En sık bulaşma, hastanın aile bireylerine ve yakın arkadaşlarına olur. Düzenli ilaç kullanımı ile ortalama 2-3 haftada bulaştırıcılık yok olur.

Tüberkülozlu bir hasta ile karşılaştıktan sonra basillerin vücuda alınıp sessiz olarak durduğu, hastalık şikayetlerinin bulunmadığı, hastalığın klinik, laboratuvar ve radyolojik bulgularının görülmediği duruma Tüberküloz enfeksiyonu denilmektedir ve latent tüberküloz enfeksiyonu olarak adlandırılmaktadır. Bu durum vücuda basil girmesinden 8-10 hafta sonra tüberkülin deri testi (TDT) yapılarak tespit edilebilir. Bu enfekte kişilerin %10’unda yaşamlarının bir döneminde hastalık gelişebilir. Enfekte olup hastalık gelişmeyen kişiler enfeksiyonu başkalarına bulaştırmazlar.

Tüberküloz hastalığı, tüberkülozla ilgili belirti ve bulguların ortaya çıktığı durumdur. Vücut direncini düşüren durumlar, bağışıklığı etkileyen hastalıklar ve etkenler hastalığın ortaya çıkmasında rol oynar. Tüberküloz hastalığının belirtileri; genel olarak halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, ateş ve gece terlemesidir. Solunum semptomları; öksürük, balgam, öksürükle kan tükürme, kanlı balgam, göğüs-sırt ağrısı ve nefes darlığıdır. Diğer organları tutan akciğer dışı tüberküloz hastalığında ilgili organa ait bulgular görülebilir. Bağışıklığı baskılanmış ve yaşlı hastalarda yakınma olmayabilir ve atipik olarak ortaya çıkabilir. 

Hastalığın kesin tanısı, balgamda tüberküloz basilinin görülmesi ile konulur. Basilin mikroskopta görülmesi ya da kültürde üremesi gereklidir. Klinik ve radyolojik bulgular hastalıktan şüphelenmeyi sağlar. TDT’nin pozitif olması vücutta basil olduğunu gösterir ancak hastalığın kesin tanısında kullanılmaz. Tüberküloz solunum yoluyla bulaşan bir hastalık olması nedeniyle bildirimi zorunlu bir hastalıktır. Tüberküloz hastalığının tedavisi, iki ay 4’lü, dört ay 2’li ilaçla olmak üzere 6 ay sürmektedir ve tedavide kullanılan tüm ilaçlar sağlık kuruluşları tarafından ücretsiz verilmektedir. İlaçların düzenli kullanılması tedavinin başarısı için oldukça önemlidir. Tedavide kullanılan ilaçların eksik alınması ya da düzensiz kullanılması halinde, tüberküloz basili ilaçlara direnç kazanabilir. İlaca dirençli tüberküloz hastalarının tedavisi daha zor ve uzun süreli olup referans hastanelerde yapılmaktadır. Bulaştırıcı dönemde olan tüberküloz hastası ile aynı ortamda bulunan ve tüberküloz basiline maruz kalan kişilere ‘temaslı’ denilir. Tüberküloz hastasının temaslıları verem savaş dispanserlerinde ücretsiz olarak muayene edilir ve gerekli tetkikler yapılır. Hasta olduğu tespit edilen temaslılar tedavi edilir. Hasta olmayan fakat enfeksiyon ya da hastalık riski taşıyan temaslılar koruma tedavisine alınır. Koruma tedavisi tek ilaçla ve 6 ay süreyle yapılır.

Tüberküloz(TB) halen dünya genelinde önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Dünyada yaklaşık iki milyar insanın tüberküloz basili ile enfekte olduğu tahmin edilmektedir. Bu insanların %5-10’unun yaşamlarının bir döneminde tüberküloz hastası olma riski bulunmaktadır. 2022'de de tüberküloz, dünyada tek bir enfeksiyon etkeni kaynaklı ölümlerin içinde; COVID-19'dan sonra ikinci sırada yer almaya devam etmiştir. 2022'de dünya çapında yeni TB tanısı alan kişi sayısı 7,5 milyon olarak bildirilmiştir. Bu sayı, DSÖ'nün TB’yi küresel olarak izlemeye başladığı 1995 yılından bu yana en yüksek sayı olup; 2019'daki 7,1 milyonluk COVID-19 öncesi temel seviyenin (ve önceki tarihsel zirvenin) de üzerindedir (2020'de 5,8 milyon, 2021'de 6,4 milyon). 2022'deki sayı, muhtemelen önceki yıllarda tüberküloz geliştiren ancak COVID-19 kaynaklı aksaklıklar nedeniyle tanı ve tedavisi geciken kişileri içermektedir. Tüberküloz ile küresel mücadele kapsamında uygulanan etkin tanı ve tedavi programları sayesinde 2000-2022 yılları arasında yaklaşık 75 milyon hayat kurtarılmıştır. Tüberküloz hastalığı solunum yoluyla bulaşan bir hastalıktır. Bu nedenle hastalar bulaştırıcı oldukları dönemde cerrahi maske kullanmalı, öksürük ya da hapşırık sırasında ağızlarını mendille kapatmalıdır. Tüberküloz hastalarının bulunduğu ortamları havalandırmak, bu ortamlara temiz hava sağlamak, havadaki bulaştırıcı partikülleri azaltarak bulaşma olasılığını azaltır. Odanın güneş görmesi ortamdaki basilleri öldürür. Tüberküloz hastalarının kullandığı mutfak malzemeleri (bardak, tabak, kaşık, çatal vs.), nevresim, havlu gibi ev gereçleri için normal temizlik yapılması yeterlidir. 

Hastanede TB hastaları ayrı bir izolasyon odasına alınmalıdır. Odanın kapısı kapalı tutulmalı, pencereler açık tutularak yeterince havalandırılması sağlanmalıdır. Hastaların bu odalardan çıkarken koruyucu bir maske takarak çıkmaları sağlanmalıdır. TB hastaları ile teması olan personelin mutlaka solunum maskesi kullanması gereklidir. Kullanılacak maske, tüberküloz basillerini filtre edebilecek yetenekte ve yüze iyi oturan tipte olmalıdır.

Ülkemizde sağlık çalışanlarının periyodik taramalarının yapılması gereklidir. Başlangıçta tüberkülin deri testi negatif olan personelin sonraki taramalarda pozitif hale gelmesi koruyucu tedavi gerektirir; koruyucu tedavi öncesi aktif hastalık olmadığı gösterilmelidir. Taramalarda semptomların kaydedilmesi yanında mutlaka akciğer filmleri çekilmelidir. Tüberkülin deri testinin pozitifliği de şüphe uyandırır. Şüphelenilen kişilerin üç kez balgamlarında inceleme yapılmalıdır. Verem önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır!