Okul çağında hızlı kilo alma

SÜLEYMAN Demirel Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD. Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof.Dr. Özgür Pirgon, “Okul Çağında Hızlı Kilo Alma” ile ilgili önemli açıklamalarda bulundu.

Çocuğu doyurmak, beslemek anlamına gelmemektedir. Obez çocukların boyları genellikle yaşıtlarına göre uzundur ve böyle olması aileleri de mutlu etmektedir. Ancak “iri çocuk sağlıklıdır”  düşüncesi yanlıştır.

Bir çocuğun obez olma olasılığı, her iki ebeveyn obez ise %80, sadece biri obez ise %40, her ikisi de obez değilse %14 ‘tür. Bu nedenle aile içerisindeki beslenme alışkanlığı çocukların kilo alımına yansımaktadır.

Çocuk Endokrin Polikliniklerine büyüme geriliği olan çocuklar ile birlikte sıklıkla kısa süre içerisinde kilo alan çocukların aileleri de başvurmaktadır. Bazı aileler çocuklarının kilo alamadıklarından, yaşıtlarına göre zayıf olduğundan, zayıf olduğu için sık hastalandığından şikayet eder iken şişman bir çocuğa sahip aileler ise eskiden çocuklarının iştahsız olduğundan, bir anda kilo aldığından, artık hareket etmek istemediğinden, iştahını durduramadığından şikayet etmektedirler. Aslında her iki çocuğun da temel sorunu (zayıf ve şişman çocuk) benzerdir. Sorun doğru besinin verilmemesidir. Çünkü çocuğu doyurmak beslemek anlamına gelmemektedir.

Şişmanlık Bir Çocukta Nasıl Oluşur?

Obezite (şişmanlık), besin alımının arttığı ancak bu besinlerle ortaya çıkan kalori harcamasının azaldığı (hareketsizlik) durumlarda, vücutta aşırı yağın depolanmasıdır. Vücuttaki yağ kitlesinin artması ile insülin hormonuna karşı direnç gelişir. Oluşan insülin direnci ile metabolizma kısır bir döngüye girer ve önlemi alınmadığı takdirde tokluk hissi oluşmaz. Böylelikle obezitenin derecesi artar, hızlı kilo alımı gerçekleşir. Günümüzde obe zitenin görülme sıklığı her yaş grubunda artmaktadır.

Bunun nedeni modern yaşamın getirdiği beslenme alışkanlıklarının değişmesi (hızlı yemek yemek, atıştırmak, paket halinde satılan yiyecekler tüketmek gibi) yağların ve karbonhidratların fazla miktarda tüketilmesi ve çocukların hareketli yaşamdan uzaklaşarak televizyon ve bilgisayar oyunlarına yönelmeleridir. Toplam kalori harcanımının % 60-70’ini temel yaşamsal fonksiyonlar (bazal metabolizma), % 10’unu ısı üretimi (termogenez) , %20-30’unu fiziksel aktivite oluşturur. Bu nedenle gün içindeki hareketlilik enerji harcanımının en önemli belirleyicisi olarak gözükmektedir.

Şişmanlık En Sık Hangi Yaşta Gözlenir?

Çocukluk çağı obezitesi, 5-6 yaş arasında ve ergenlik döneminde artış göstermekedir. Obez çocukların üçte biri, obez ergenlerin ise %80’i erişkin yaşa ulaştıklarında da obez olarak kalmaktadır. Düşükkilolu ya da iri doğan bebeklerin de çocukluk ve erişkin dönemde obez olma riskleri yüksektir. Bir çocuğun obez olma olasılığı, her iki ebeveyn obez ise %80, sadece biri obez ise %40, her ikisi de obez değilse %14 ‘tür. Bu nedenle aile içerisindeki beslenme alışkanlığı çocukların kilo alımına yansımaktadır.

Şişmanlığın Nedenler Nelerdir?

Yapılan araştırmalarda, obezite gelişiminde ailenin bilinçli olmaması (eğitim düzeyi düşüklüğü), düşük gelir düzeyi, çocuğun hareketliliğinin az olması ve uzun süre televizyon seyretmesi çocuklarda obeziteyi oluşturan nedenlerdir. Çünkü bilinçsiz beslenme çocukta uzun vadede kilo alımına neden olmaktadır. Uzun süre televizyon izlemek, video ve bilgisayar oyunları oynamak ve bu sırada yüksek kalorili gıdaları tüketmek (hazır yiyecekler, şekerli içeçekler) obezite oluşumunu kolaylaştırır. Tüm çalışmalar televizyon izlemekle geçirilen süre ile obezite arasında anlamlı ilişki olduğunu göstermiştir. Hareket azlığı obeziteyi kolaylaştırır iken, obez çocukların daha az hareket etmesine yönlendirilmeleri (oğlum/ kızım dışarı çıkma, çok dolaşmayın oturun, zıplayıp durmayın, gürültü yapmayın, oturup usluca film izleyin…gibi söylemler), çocuğu hareketsizliğe itmekte ve obezitenin derecesi zamanla artmaktadır.

Bebeklik Dönemindeki Yanlış Beslenme Şişmanlığa Yol Açar Mı?

Bebeklik dönemindeki beslenme şekli de çocuğun ileriki yıllardaki beslenme alışkanlığını belirler. Anne sütü ile beslenmenin obezite oluşumunu önleyici etkisi iyi bilinmektedir. Süt çocukluğu döneminde mama ile beslenme, zamanından önce ek gıdalara ve yapay beslenmeye geçilmesi obeziteye yol açabilir. Bu dönemde bebeklerinin hızla kilo almasını her anne istemektedir, ancak hızlı kilo alımı iştah merkezini bozmakta ve zamanla kilo alımı durdurulamamaktadır. Bu nedenle bu dönemde yüksek şeker oranlı besinler (bisküvi, bal, pekmez, reçel, pirinç unu gibi paket yiyecekler...) bebeğin iştah merkezinde değişikliklere ve daha sonraki yaşamında her zaman yüksek şekerli besinler istemesine yol açmaktadır. Bu dönemde aileler çocuklarının zayıf olduğundan şikayet etmekte ve tombul çocuklar görünüş olarak daha çok benimsenmektedir. Birçok anne de çocuğuna iyi bakamadığını ve neden zayıf olduğunu sorgulamaktadır. Halbuki çocuğun yaşına uygun bir ağırlıkta olması önemlidir.

Aile İçi Huzursuzluk; Şişmanlama Nedeni Olabilir Mi?

Bir çocuğun aşırı kilo almasında diğer etken ise aile içi huzursuzluk ve çocuk ile olumsuz ilişkilerdir. Çocuğun ruhsal yapısının etkilenmesi ile çocukta tokluk hissi azalmakta ve beslenme ile salgılanan anti-stres hormonları ile çocuk kendini mutlu hissetmektedir. Ama bu yeme biçimi de hızla obeziteye doğru ilerlemektedir. Bu durumda çocuklarda diyet-spor-ilaç tedavisinin yerine huzurlu bir ortam sağlanması yeterli olacaktır.

Çocuğun Şişmanlamasında Annenin Rolü Nedir?

Annenin çocuğunu ısrarlı beslemeye çalışması çocuk-anne ilişkisinin bozulmasına ve çocuğun yeme

isteğinin azalmasına neden olacaktır. Böyle bir durumda anne öncelikle çocukla oyun oynamalıdır. Günün çoğunluğunu oyuna ayırmalı ve çocuğun beslenmesi ikinci planda olmalıdır. Unutulmamalıdır ki; annenin birinci görevi çocuğuyla oynamak ikinci görevi ise çocuğunun fiziksel ve zihinsel gelişimine yardımcı olacak besinlerleri çocuğuna uygun bir şekilde sunmaktır. Çocuk istediğinde beslenmelidir. Yiyecekler çocuğun önüne bırakılmalı ve yiyeceklerle oynamasına izin verilmelidir. Aceleci davranılmamalıdır. Çünkü çocuklar bir yetişkin değildir. Aceleci bir anne çocuğun isteğini azaltabilir. Bu yüzden sabırlı olmalıdır. Buradaki en önemli diğer nokta ise beslenme zamanında besinleri çok miktarda vermek değil, doğru besinlerle çocuğunu doğru şekilde buluşturmaktır.

Çocuğa Çok Yemek Vermek Daha Hızlı Büyümesine Yol Açar Mı?

Obez çocukların boyları genellikle yaşıtlarına göre uzundur ve böyle olması aileleri de mutlu etmektedir. Ancak “iri çocuk sağlıklıdır” düşüncesi yanlıştır. Hızlı kilo alımı özellikle kızlarda erken ergenliğe yol açabilir. Erken ergenlik neticesinde kemik yaşının hızlı ilerlemesi ile birlikte nihai boyları kısa kalabilir. Böyle bir durumda önlem olarak; çocuğun hareketli olmasına izin verilmeli, sporu sevmesi sağlanmalı, arkadaşları ile oyunlara katılması teşvik edilmeli ve en önemlisi çocuğun dengeli beslenmesi sağlanmalıdır. Aksi taktirde ergenliğin hızlı ilerlemesi kaçınılmaz olacaktır ve tedavisi de bu aşamadan sonra mümkün olmamaktadır.