DSİ GÖLLER BÖLGESİNDE YANLIŞTA NEDEN ISRAR EDİYOR?

Amerika’yı yeniden keşfetmeye çalışan DSİ, sonuçları şimdiden belli olan projelerle kamuoyunu oyalamak yerine Türkiye’ye ayakları yere basan bir açıklama yapmak zorunda…

Türkiye’nin nazar boncuğu gibi gölleri birer birer kururken hatalı su yönetiminde ısrar eden DSİ, Amerikalıların daha önce uyguladığı ancak harcadığı su, sağladığı yarardan çok daha fazla olan ‘gölge topu’ projesiyle kamuoyunu oyalıyor. Burdur Gölü kıyısında oluşturulan ‘AR-GE’ projesiyle, gölden alınan suların doldurulduğu havuzlardan biri plastik toplarla kaplandı. DSİ, ‘pilot uygulama’ başarılı olursa kuruyan göllerin üzerini bu siyah plastik toplarla kaplayacak. 2011-2017 arasında kuraklığa karşı su kaybını önlemek amacıyla ABD Kaliforniya’da uygulanan projeyle baraj gölünün üzeri 96 milyon gölge topuyla kaplanmış ancak petrol ürünü topların üretilmesinde harcanan suyun, kazandırdığı suyun yaklaşık iki katı olduğu ortaya çıkmıştı.

TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ BİRER BİRER KURUYOR

Göller Bölgesi’nin gölleri birer birer kuruyor. Nasreddin Hoca’nın Akşehir Gölü tamamen kurudu, Eber Gölü, Meke Gölü, Akgöl, Kestel ve Hotamış kuruyan göller arasında. Ramsar Alanı olan Burdur Gölü bölgedeki Acıgöl ve Işıklı gölleri gibi kuruma sürecinde, Eğirdir Gölü ise sularını giderek yitiriyor ve kuruma alarmı veriyor.

GELECEĞİ SU VE GIDA SAVAŞLARI BELİRLEYECEK ANCAK…

Türkiye’nin en önemli iç su coğrafyası olan Göller Bölgesini kapsayan bir acil eylem planı ve özel yasalar çıkartılması için henüz geç kalınmış sayılmaz. Çünkü geleceği su ve gıda savaşlarının belirleyeceğini artık küçük çocuklar bile biliyor. Ancak üzerlerine titrenerek korunması gereken gölleri mevcut yasalar ve yönetim anlayışı koruyamıyor. Koruyamadığı gibi sorunu daha da büyütecek bir yönetim anlayışıyla göllerin birer birer yok olmasına zemin hazırlanıyor.

DSİ, SUYA YALNIZCA ‘İNŞAAT’ GÖZÜYLE BAKIYOR

Türkiye’nin sularının emanet edildiği Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), Türkiye’nin en büyük yatırımcı kamu kuruluşlarından biri. Ancak suya yalnızca inşaat, gölet, baraj ve kanal gözüyle bakan DSİ’nin ürettiği projelerin bir çoğu suyun geleceği açısından ciddi riskler barındırıyor.

SULU TARIMIN TEŞVİKİ GÖLLERİ ADETA HORTUMLAYARAK BOŞALTIYOR

Uzmanlara göre bölgedeki göllerin kurumasının en büyük nedenleri, yapılan bilinçsiz müdahalaler. Gölleri besleyen yüzey sularının üzerine yapılan gölet ve barajlar, kuru tarım yapılan bölgelerde sulu tarımı teşvik eden sulama projeleri ve buna bağlı vahşi sulamalar gölleri adeta hortumluyor. Göllerin çevresindeki yeraltı kaynakları ve taban suları ise büyük kısmı kaçak olan on binlerce sondaj kuyusu tarafından bol su tüketen silajlık mısır ya da yonca tarımı için durmaksızın çekiliyor. Örneğin Türkiye’nin buğday ambarı olarak bilinen Konya Ovası’nda ve Afyonkarahisar bölgesinde ürün deseni sulu tarım teşvikleri yüzünden değişti. Suya, enerjiye, gübreye, pestisit ve herbisitlere (tarımsal zehirler) ve hibrit tohumlara bağımlı bir tarım modeli dayatılan bölgede ay çiçeği, pancar ve silajlık mısır tarımı hızla yaygınlaşıyor. Isparta, Burdur ve Denizli’de de benzer bir durum söz konusu.

DSİ GÖLLER BÖLGESİNDE YANLIŞTA NEDEN ISRAR EDİYOR?

Bütün bu saydığımız iller Göller Bölgesinde yer alıyor. Isparta’da bulunan DSİ 18. Bölge Müdürlüğü, Göller Bölgesi’nin çok büyük bir kesiminden sorumlu. Isparta, Burdur ve Afyonkarahisar’ın yanısıra Konya’nın Akşehir ve Tuzlukçu ilçelerini kapsayan bölgenin sorumluluğunu üstlenen bölge müdürlüğünün sahasında kalan göllerin yönetilmesinde yanlışlarda halen ısrar edilmesi kabul edilebilir bir şey değildir. Göllerin kurumasını ya da büyük ölçüde su kaybetmesini küresel ısınmaya ve buharlaşmaya bağlamak sorunu ortadan kaldırmıyor aksine durumu daha da güçleştiriyor.

‘GENEL MÜDÜR’ÜN ‘KUTSAL GÖREV’ TANIMINDAN NE ANLAMALIYIZ?

Küçük aile çiftçiliğinin yok olmasına neden olan yoğun su tüketen endüstriyel tarım hem ürün çeşitliliğini yok ediyor hem de su kaynaklarının kısa vadeli kazanımlar uğruna kaybedilmesine neden oluyor. Ancak bütün dünyada bu tür büyük sulama projeleri Dünya Bankası başta olmak üzere uluslararası kredi kuruluşları tarafından destekleniyor. Kamuoyuna ‘kutsal bir görevi yerine getiriyoruz’ mesajı veren DSİ Genel Müdürü Mevlüt Aydın, aslında bir yandan ‘milli’ duygulara hitap ederken bir yandan da küresel politikaların uygulayıcısı olma yolunda şaşmaz adımlarla ilerlediklerini de dile getirmiş oluyor. (1)

KURUMAKTA OLAN BURDUR GÖLÜNE PLASTİK TOPLAR ÇÖZÜM OLACAK MI?

Göller Bölgesi’nin göllerinin birer birer kurumasına ilişkin kamuoyunun endişelerini giderecek somut adımlar atmak yerine Burdur Gölü kıyısında bir ‘AG-GE’ projesi başlatan DSİ, yüz binlerce lira maliyetle betondan havuzlar inşa etti. Gölden su taşınacak havuzlarda modelleme yoluyla göl sularındaki buharlaşmanın nasıl önlenebileceği test edilecek. DSİ’nin buharlaşmayı önlemek için çare olarak başvurduğu yollardan birisi de su dolu havuzun üzerini plastik toplarla kaplamak. Bu modelden olumlu sonuç alınırsa göllerin yüzeyinin siyah plastik toplarla kaplanarak buharlaşma yoluyla oluşan su kaybının önüne geçilebileceği düşünülüyor. Bu kapsamda Burdur Gölü kıyısında inşası tamamlanan havuzlarda ‘pilot ölçekli’ projenin uygulamasına geçildi. DSİ 18. Bölge Müdürü Mahmut Berber, plastik toplar ve güneş panelleriyle kaplanan havuzları yerinde inceledi.

KAMUOYUNA GÖRE DSİ ‘HAVUZDA TOP OYNUYOR’’

Peki can alıcı sorunun tam ortasında yaşayan ve yetkililerden bir an önce somut adımlar atmasını bekleyen bölge kamuoyu DSİ’nin bu projesine nasıl bakıyor? DSİ yetkililerinin ‘dilek’ ve ‘temenniler’ şeklinde gördüğü sorunla ilgili ortaya konulan proje, halk arasında ‘DSİ havuzda topla oyun oynuyor’ şeklinde algılanıyor. Durumun vahametiyle ortaya konulan çabaya bakılınca bu algı hiç de haksız sayılmaz.

YILLARDIR DENENEN GÖLGE TOPLARI ABD’YE PAHALIYA MAL OLDU

Ancak asıl önemli olan DSİ’nin ‘AR-GE’ projesinin daha önce denenmiş ve başarısız olmuş bir uygulama olması. ABD Kaliforniya’da yaşanan büyük kuraklığın su rezervlerinde yol açtığı aşırı buharlaşmaya çare olarak 2011-2017 arasında uygulamaya konulan plastik top projesi hem ekonomik maliyetiyle hem de ekolojik maliyetiyle sağladığı yarardan çok daha pahalıya mal oldu.

PLASTİK TOPLARIN HARCADIĞI SU SAĞLADIĞI SUYUN İKİ KATINA YAKIN

Geçtiğimiz Temmuz ayında Nature Sustainability'de yayınlanan bir makale, Kaliforniya’daki su kaybını önlemek için baraj gölünün üzerinin 96 milyon plastik topla kaplanmasının fayda ve zararlarını konu alan bilimsel bir araştırmaya dayanıyordu. Araştırmaya göre ‘Shade balls’ (gölge topu) adı verilen siyah plastik topların maliyetinin sağladığı yarardan daha fazla olduğu ortaya çıktı. Buna göre baraj gölüne bırakılan 96 milyon plastik top, su yüzeyinde yaklaşık 2 yıl kaldıktan sonra 1,7 milyon metreküp suyun buharlaşmasını önledi. Ancak petrol, doğal gaz ve elektrik enerjisi kullanılarak üretilen plastik toplar yaklaşık 2,9 milyon metreküp su tüketti. Bir başka deyişle gölge suyu korumak için uygulamaya konulan petrol ürünü toplarının üretiminde harcanan su miktarı, buharlaşmasını engellediği su miktarının neredeyse iki katı oranında.

‘MÜHENDİSLİK BİR SORUNU ÇÖZERKEN BAŞKA BİR SORUN YARATIYOR’

Gölge toplarının bir başka olumsuz yanı da sudaki bakteri oranını artırması. Uzmanlar, gölge toplarının kullanılmasında çevresel etkilerin göz ardı edilmemesi gerektiğine dikkat çekiyor. Londra'daki İmperial College’in Çevre Politikası Merkezi uzmanlarından Dr. Kaveh Madani ise teknolojinin hızlı çözümler üretme konusunda çok iyi olduğunu ancak çoğu zaman sağlanan çözümlerin uzun vadeli ve ikincil etkilerinin göz ardı edildiğini belirtiyor. Madani, mühendisliğin bir yerde sorunu çözerken bir başka yerde yeni bir sorun yaratmasının genel bir yöntem olduğuna işaret ediyor. (2)

DSİ’NİN KAMOYUNA AYAKLARI YERE BASAN BİR AÇIKLAMA BORCU VARDIR

Daha önce denenmiş olan ve hem ekonomik hem de ekolojik maliyeti kazancından çok daha fazlaya mal olan bir projeyi Göller Bölgesi’nin göllerine reçete olarak uygulamaya koyan DSİ’nin kamuoyuna kapsamlı bir açıklama borcu vardır. Amerika’yı yeniden keşfedercesine ‘AR-GE’ diyerek kamuoyuna pazarlanan ve devletin bütçesine büyük bir ekonomik yük getiren bu tür fantastik projelerle kamuoyunu oyalamak yerine bir an önce yapılması gereken gerçek çözümler için adımlar atılmalıdır. Aksi durumda çok kısa bir zaman içinde Göller Bölgesi’nden geriye çevresine ölüm saçan foseptik çukurları kalacak.

Yusuf Yavuz

Odatv.com